Afregelen van het registermechanisme van een basklarinet

Al maanden heb ik ruzie met mijn eigen basklarinet, een oude Pierre Bernette. Een franse basklarinet van hout met een mooie klank en een dubbele register klep. Maar het viel niet mee die goed ingesteld te krijgen. Daardoor was er altijd iets mis met het hoge register; piepen en beroerde klank.

Vaak heb ik geprobeerd gewoon op gevoel in te stellen tot het goed was, maar altijd kwam ik er na even spelen achter dat de klank nog steeds niet in orde was.

Het werd duidelijk tijd voor een geduldoefening. Niet mijn sterkste kant. Ik ben er maar eens voor gaan zitten en heb het hele mechanisme maar eens opgemeten en dan ontdek je toch een paar vuistregels die helpen.

De bovenste registerklep op de nek
De onderste registerklep op de body
de registertoets, die zowel de bovenste als de onderste registerklep kan openen
de A-toets waarmee de onderste registerklep kan worden geopend.
de G/D toets waarmee gewisseld kan worden tussen de bovenste en onderste registerklep.

De vuistregels zijn zo ongeveer:

- de bovenste registerklep mag maar 1 a 1,5 mm openen.

- de registertoets mag niet meer dan 1 a 2 mm bewegen

- de onderste registerklep opent ver als de A-toets wordt bediend.

-de onderste registerklep opent minder dan 1,5mm als de registertoets en de G/D klep zijn bediend.

- zorg voor minimale speling op de contactpunten (linkage)

Die vuistregels blijken af te leiden te zijn door wat meten en de instelling waarmee in begon voldeed totaal niet aan deze vuistregels. Er was veel speling, de openingen van de kleppen week sterk af.

Dit heeft een groot effect op de oude Pierre Bernette. Alle lastige tonen gaan ineens een stuk makkelijker en mooier. En ik als bespeler wordt er blij van! Wil ik eigenlijk nog wel aan die dure Selmer Paris? Het verschil in klank zal me steeds minder opvallen. Het prijsverschil des te meer.

Wie het interesseert kan hieronder lezen hoe de vuistregels zijn afgeleid.

Het openen van de onderste registerklep

Het is belangrijk dat de onderste registerklep ver genoeg opent om de Bb helder te laten klinken. Als de klep niet ver genoeg opent, dan is de oorzaak meestal speling.

De beweging volgt de volgende route
- Bepalend is de klepopening van de A-klep: N
- De punt van de arm op punt B
  - komt 28/45*N =0,62 N omhoog bij in volledig indrukken van de A-toets
De punt van de arm links van punt C
- gaat 30/16*28/45* N = 1,17 N omlaag
- De arm rechts van punt C gaat onvoorwaardelijk mee omlaag
De punt van de arm van punt G
- gaat 18/25*30/16*28/45* N = 0,84*N omhoog
De onderste registerklep
- krijgt ruimte om omhoog te komen.
  - voorwaarde is dat de registertoets is ingedrukt
- De klep kan 36/22* 0,84*N = 1,37*N omhoog komen

De opening van de onderste registerklep bij het indrukken van de A-toets is best groot.

N is naar schatting een millimeter of 4. De onderste registerklep opent dan 5,5 mm.

Dat haalde mijn klarinet maar nauwelijks. Oplossing van alle speling zorgde voor een vergroting van de opening en de realisatie van een veel heldere Bes.

Op dezelfde wijze is ook de overdracht af te leiden van de klepopening K van de G/D klep naar de beweging die dat veroorzaakt van de onderste registerklep. Ik kwam op een verhouding van 0,17*K. De klepopening van de G/D klep is echt niet meer dan 10mm. De opening van de registerklep kan dus nooit meer zijn dan 1,7mm. Ander is betrouwbaar openen en sluiten niet mogelijk. Zo ontdek ik dus dat de mate van openen van de klep afhankelijk is van de reden van openen.

Net zo is ook de overdracht van de registertoets naar de bovenste registerklep te berekenen. Die is wel afhankelijk van de positie van de nek. Bij het draaien van de nek wordt de verhouding anders. Toen ik ook de overdracht van de G/D toets naar de bovenste registerklep uitrekende ontdekte ik dat de slag van de registertoets R ongeveer een kwart mocht zijn van de opening van de G/D toets. Als de slag groter wordt opent de registerklep zo ver dat bediening van de G/D toets de klep niet meer kan sluiten. Als de G/D toets hooguit 10mm opent (in de praktijk vast minder) dan mag de registertoets hooguit 2,5mm slag maken.

Dat was bij mijn basklarinet wel anders. Met een stuk kurk extra onder de toets werd dit beperkt en daardoor ging het hele mechanisme ineens doen wat de bedoeling was.