E.1 Data - Polsters

Saxofoon

sopraan

Alt

tenor

bariton

Basklarinet

E.2: Data - nekken

Klarinetten

Altklarinet

Basklarinet

contra alt klarinet

contra bas klarinet

Saxofoons

Sopraansaxofoon

Altsaxofoon

Tenorsaxofoon

Baritonsaxofoon

Afstellen Uebel basklarinet registermechanisme

Het afstellen van het registermechanisme van een professionele basklarinet vraagt de nodige aandacht.

Allereerst moeten alle kleppen soepel en zonder speling lopen. Ook moeten alle kleppen netjes de toongaten afsluiten.

Goed om te weten. De registertoets is ook de toets voor de Bb.

Het volgende moet gelden.

• in rust zijn REG1 (in de hals) REG2 en Bb gesloten.
• als alleen de registertoets wordt bediend dan moet alleen REG1 openen
• als dan de A-klep er bij wordt bediend dan moet REG1 weer sluiten en Bb openen.
• de A-klep moet voldoende ver openen om helder te kunnen klinken
• als alleen de registertoets wordt bediend met de G/D toets op de lower joint dan moet REG2 openen en REG1 sluiten en ook Bb gesloten blijven.

D - Stappenplan saxofoonrevisie voor beginners

Stappen

• Demonteren en sorteren
• Schoonmaken kleppen
• Schoonmaken body
• Vorm herstel body
• Vorm herstel kleppen en assen
• Vervangen polsters
• Vervangen kurk en vilt
• Vervangen veren
• Monteren
• Sluitend maken

Demonteren en sorteren

Gereedschap en middelen:

• Verenhaak om veren los te haken (zelf maken met een dremel van een naald haak of een schroevendraaier)
• Instrumenten schroevendraaiers dikte 1.5 2 en 2.5
• Een tangetje met een gladde bek (zelf maken met een vijl of dremel van een goedkope tang)
• WD40 en dagen geduld als een as niet los wil komen

Schroef alles los wat er los kan.

Voorkom beschadiging van de assen en pak ze voorzichtig aan het uiteinde.

Sorteer bij het demonteren gelijk in de juiste groepen, dat vergemakkelijkt het monteren en voorkomt het zoeken van kleppen en assen:

• Rechterpink toetsen (D# en C) en vaak zij-F#
• Rechterzij toetsen (meestal E, C en Bes triller)
• Octaafmechanisme
• Linkerpalm toetsen
• Linkerpink sectie (Lage B lage Bes en C# en G# toets)
• Rechterhand sectie (D, E , F, F# en vaak G# klep)
• Linkerhand sectie (G, A, B < C en C# klep)
• Overigen (Quick F)

Schoonmaken kleppen

Gereedschap en middelen:

• Poetslappen
• Staalwol in diverse fijnheden
• Zilverpoets (silvo), koperpoets (brasso) of chroompoets (Peek). Hoe fijner hoe beter. Wij hebben de voorkeur voor het gebruiken van Peek voor alles.
• Rubber handschoenen
• Pijpen raggers
• Wasbenzine
• Lijmklem

Een goede manier is een reep stof van 4cm breed en zeker 50cm lang met een lijmklep op de rand van je bureau klemmen en daarmee poetsen. Je ontdekt vanzelf de handigste beweging.

Het inwendige van de holle buizen schoonmaken met een pijpenragger. Eerst losweken met wasbenzine dan een droge pijpenragger er door trekken.

Staalwol en grof polijst- en schuurmiddel alleen gebruiken in noodgevallen en dan altijd werken van grof naar fijn. Maar pas op het risico op onherstelbare cosmetische schade!

Schoonmaken body

Gereedschap en middelen:

• Zie vorige stap
• Een houten pen of driehoekige houten punt
• Een stevige zak met rijst oid. (Verstevigen kan met een laag ducktape)
• Pleisters (?)

Om de body te poetsen is een stevige opstelling prettig.

Je kunt een driehoekige punt klemmen op de rand van een tafel en de body met de tenon op de punt zetten en tussen je buik en die tafelrand houden. Je kunt ook de body half op je werktafel leggen met een zware zak rijst als contra gewicht op de body.

Poetsen werkt goed met een smalle reep stof die je met beide handen rond de body trekt

Vorm herstel body

Gereedschap en middelen:

• Stangen en kogels (om deuken uit body en nek te halen)
• Stalen bogen (om platte onderbochten weer rond te krijgen)
• Magneet uitdeukset (om deuken uit onderbocht te halen)
• Liftsetjes voor toongaten (om gerolde toongaten weer vlak te krijgen)
• Toongatenvlakset (om niet gerolde toongaten vlak te schuren)
  • Zelf te maken van schuurpapier te lijmen op vlakke schijven.
• Body slam tool (om body recht te maken)

Om de body goed sluitend te krijgen is een body die de ontwerpvorm bereikt belangrijk. Deuken zijn niet alleen een cosmetisch probleem maar vervormen toongaten en voorkomen het goed sluiten van het instrument.

Tijdens uitdeuken altijd in de lengte richting van buis wrijven!

Bij gebrek aan het juiste gereedschap: je kunt deze stap ook voor het monteren doen en een afspraak maken om langs te komen in de werkplaats.

Als de body goed recht is lopen rechte assen gemakkelijk zonder forceren door alle posten.

Vorm herstel kleppen en assen

Gereedschappen en middelen

• Schroefboormachine en rechthoutje (bijv oude hamersteel met 3mm gat)
  • Om kromme assen recht te maken
• Huidhamertje of heel licht houten hamertje (evt. zelf te maken)
• Vijl
• Juwelierszaagje
• Vlak aambeeldje

Iedere as moet perfect recht zijn en de kop van de as moet er netjes uit zien.

Controleer de assen door ze in de kop van een schroefboormachine rond te draaien. Als ze slingeren met het rechthoutje torsie geven en de slinger er uit werken.

De kleppen waardoor assen lopen moeten perfect recht zijn en de klep moet onder zijn eigen gewicht vrijwel wrijvingsloos ronddraaien op de as.

Kleppen zijn te rechten door al rond draaiend te klemmen tussen duim en wijsvinger tot de as gemakkelijk door de klep beweegt. Op de juiste positie een tik met de huidhamer is dan al vaak genoeg als corrigerende tik.

Cups moeten vlak en recht zijn. Soms zijn ze door slecht onderhoud of vallen of stoten niet meer recht. Op een vlak aambeeldje met een huidhamer zijn ze voorzichtig recht te tikken.

Vervangen polsters

Gereedschap en middelen:

• Microbrander (mijn voorkeur die van Proxxon) of regelbare verfbrander (op 280 tot 320 graden)
• Smeltlijm of schellak
• Lijmpistool
• Wasbenzine
• Spiritus
• Schroevendraaier

Verwijder de oude polsters door de cup heet te maken (niet te heel maken bij gelakte instrumenten)

Maak het inwendige van de cup goed schoon. Bij smeltlijm lukt dat goed met wasbenzine. Schellak lost in principe goed om in spiritus of alcohol. Eerst grof wegkrabben kan ook maar levert krassen aan de binnenzijde van de cup op (bijna niemand die dat ziet ?).

Zoek een passende polster (niet te klein!) en lijm die zo vlak mogelijk in de cup. Breng daarvoor voldoende smeltlijm aan in de cup (een kring lijm langs de buitenrand en in het middel van de cup van ca 1mm dik. Monteer de polster als de lijm nog vloeibaar is en druk de polster vlak in de cup.

Vervangen kurk en vilt

Gereedschappen en middelen:

• Kurk van verschillende diktes (bijv. 0.5, 0.8 en 1.0 mm)
• Breekmessen
• Scherp klein schaartje
• Contactlijm (bisontix of bisonkit)

Vervang per groep kleppen de kurk onder voetjes en armpjes.

Kijk goed waar kurk zit en welke dikte er is gebruikt.

De kurkdikte heeft invloed op de klepopening. Te dik kurk onder de voetjes verkleint de klepopening. Te dun kurk vergroot de klepopening en kan zorgen voor te weinig demping van het geluid. Kurk zorgt demping en vaak ook voor het synchroon sluiten van kleppen.

Vervang alle kurk. Werk de randen van het kruk mooi af met een scherp klein schaartje of een breekmes.

Vervangen veren

Gereedschappen en middelen:

• Nieuwe naaldveren
• Kniptang
• puntbektang
• Hamer en aambeeld
• Speciale tang om veren te verwijderen

Als naaldveren afgebroken of roestig zijn is het nodig om ze te vervangen. Verwijderen van een naaldveer kan lastig zijn.

Een methode is een resterende stukje veer met een puntbektang uit de post te knijpen. Er zijn ook speciale tangen met een scherpe punt die in de post worden geknepen om achtergebleven stukken naaldveer er uit te persen.

Nieuwe naaldveren moeten onbewerkt zo strak mogelijk in de post passen. Schuif ze onbewerkt in de post en meet de lengte af. De punt moet een paar mm voorbij het haakje van de post komen. Markeer het af te knippen deel door de veer om de post te buigen. Knip vervolgens het overbodig deel af en sla op een aambeeld met een paar tikken het uiteinde plat. Schuif vervolgens de veer weer in de post en pers met de puntbektang het plat geslagen uiteinde klem. Als het goed ik klinkt de veer als je er aan pulkt met een vaste toon (ploink ?) .

Monteren

Gereedschap en middelen:

• Schroevendraaiers
• Verentang
• Tang met gladde bek

Monteer groep voor de groep de kleppen. Een goede volgorde is:

• en vaak zij-F#
• Rechterpink toetsen (D# en C)
• Rechterzij toetsen (meestal E, C en Bes triller)
• Octaafmechanisme
• Rechterhand sectie (D, E , F, F# en vaak G# klep)
• Linkerpink sectie (Lage B lage Bes en C# en G# toets)
• Linkerhand sectie (G, A, B < C en C# klep)
• Overigen (Quick F)
• Linkerpalm toetsen

Maak iedere sectie steeds sluitend

Sluitend maken

Gereedschap en middelen

• Inspectielampje
• Sigarettevloe of andere dun materiaal
• Spatels om polster te stellen

Het sluitend maken is het meest uitdagende deel. Om een klep sluitend te krijgen moet alles kloppen:

• Toongat is recht
• Cup is recht
• Polster heeft juiste dikte
• Polster is van goede kwaliteit
• Voldoende lijm
• Kleparm is niet vervormd
• Posten staan op de juiste plek en recht
• Klep heeft geen speling tussen de posten
• Kurk heeft de juiste dikte

Doe dit stap voor stap per klep.

Het handigste is om de sluiting te controleren met een inspectielamp. Het is zelf te maken van een flexibele led strip met een hoge licht intensiteit. Wat ook kan is inspecteren met een voelertje. Sigaretten vloe is hier heel geschikt voor.

De werkwijze is om te beginnen met de cup te verhitten tot de lijm vloeibaar wordt en de polster te verstellen met een spatel (wij gebruiken wel een oude tenor rieten hiervoor). Heel soms stelt het polster zichzelf door het aandrukken van de cup.

Soms blijft er een onstelbare kier achter. Dan is het vaak mogelijk om door een strookje papier onder de polster (een shimmetje) te plaatsen de polster iets omhoog te brengen.

Er zijn ook kleppen die gezamenlijk en gelijktijdig moeten sluiten. We noemen dit synchroon sluiten en het afregelen daarvan synchroniseren. Je moet beginnen met de afzonderlijke kleppen perfect sluitend te maken en dan door trimmen van de kurkdikte op en onder voetjes het synchroon sluiten af te stemmen. Soms kun je door voorzichtig buigen van armpjes de synchronisatie al in grote lijnen goed te krijgen.

Het is de uitdaging om ieder klep met minimale kracht perfect te laten sluiten en dat geldt met name de kleppen die standaard gesloten zijn (door de kracht van een veer).

C.1 Bijlage - Polster test 

Samen met Daniel Daemen van Safesax hebben we een avond besteed aan beoordeling van Polsters.
Op basis van ervaring, opensnijden van een grote collectie polsters, voelen, bekijken met loeps etc. komen we tot de volgende beoordeling.

Bij de prijs vergelijking hebben we steeds de standaard polsters met metalen resonator vergeleken.

Aanvullingen zijn welkom. 

Constructie van een polster

De polster bestaat uit:

• Een laag vilt
• Een kartonnen achterzijde
• Een leren omtrekking
• Een metalen of kunststof resonator

Over ieder onderdeel is iets te zeggen wat betreft functie en kwaliteit.

Vilt

De functie van vilt is voor de bespeler het dempen van contactgeluid, en voor de onderhoudsman het opvangen van oneffenheden in de aansluiting van toongat en cup.

Het gebruikte vilt verschilt in dikte. Het meeste komt een dikte van ca 3mm voor.  Soms wordt dunner vilt toegepastr. Hierdoor wordt het polster harder, dat maakt stellen moeilijker. Soms is vilt geperst en steviger. Hierdoor wordt het polster wel harder maar ook duurzamer.

Voordelen van vilt zijn dat het niet aan veroudering onderhevig is en blijvende elasticiteit bezit.

Er zijn reparateurs die zelf polsters maken met nieuw leer en vilt van oude polsters. 

Karton

Het karton wordt gebruikt om polsters stevigheid te geven. Stevigheid is belangrijk om te zorgen dat het polster vlak is een stabiele positie ten opzichte van het toongat heeft en houdt.

Het karton zit meestal vast gelijmd aan de onderzijde van het vilt. Vaak is de afmeting exact gelijk aan het vilt en soms een fractie kleiner om het omvouwen van het leer te vergemakkelijken.

Karton is hygroscopisch, het trek vocht aan. Een nadeel is ook wel dat het de neiging heeft van vorm te veranderen door aantrekken van vocht. Het nadeel daarvan is dat het polster daardoor minimaal van vorm verandert. Dit verklaat mogelijk waarom een aantal polsters met nogal dik karton minder betrouwbaar bleken qua sluiting.

Het hygroscopisch effect is op zich een reden om het karton te behandelen tegen vocht of in ieder geval om het niet te dik te maken. Ook bij het gebruik van shims zou je eigenlijk waterafstoten materiaal moeten gebruiken. 

Leer

Dit is er in vele kwaliteiten, dun & dik, zacht & hard en met fijne en groffe structuur.
De functie van het leer is te zorgen voor een luchtdichte afsluiting van het toongat.
Leer is goed waterbestendig. Onder invloed van vocht blijft het stabiel van vorm.
Een ander eigenschap van leer is dat het niet alleen flexibel is maar zich in beperkte mate aanpast. Dit zie je terug in de ringvormige indrukken die toongaten achterlaten in het leer. Het voordeel daarvan is dat die vervorming de oneffenheden van een toongat compenseert. Er zijn reparateurs die deze eigenschap gebruiken door kleppen een nacht op een toongat te persen. Nadeel hiervan is dat de vervorming zich bij nieuwe polsters langzaam herstelt na het opheffen van de druk. Alleen als een instrument intensief bespeeld wordt is dit blijvend.

De flexibiliteit van het leer speelt ook een rol bij de geluiddemping. Dikker leer is stiller dan dun leer. 
Dun leer heeft meestal ook een fijnere structuur en daardoor een betere afsluiting dan dik leer met een groffere structuur. 
Nadeel is dat dun leer minder duurzaam is, sneller scheurt bij intensieve belasting.

Zacht leer lijkt ideaal. Het geeft een perfecte sluiting en minimaliseert bijgeluiden. Maar het dempt ook het geluid van de sax. Het dempt de trillingen in de sax meer dan een stevige polster. Het is een kwestie van smaak. Het beste is een compromis.

Kwaliteit van afwerking

Het is belangrijk dat de leren omtrekking van het polster strak om het vilt zit.
We zien verschillende problemen.

• Te Los
  • Soms zit het leer te los om het vilt in combinatie met een te zwakke achterzijde. Het leer bolt enigszins op en dat vaak ook onregelmatig. Door het strijken van het polster (en het krimpen van het leer kan dit worden verbeterd).
• Vervormd door resonator
  • Bij sommige polsters blijkt dat door te strak vastgezetten resonatoren (met name de dome-vormige type) het polster opbolt. Bij plaatsing in de cup bemoeilijkt dat het sluitend maken, met name als een cup niet goed gecentreerd voor het toongat zit.

De randen van polsters varieren van strak en recht tot los en soms bol of conisch. Bij dunner leer, stevig vilt en stevig karton is het gemakkelijker een rechte en strakke afwerking te realiseren.  Bij dikker leer, zacht vilt en dun karton is dat lastiger. Een strak en recht polster is beter te positioneren en te corrigeren en dus vooral voor de reparateur van belang.

Toelichting

Chanu

• Mooie kwaliteit polsters
• Gaan lang mee
• Prijs voor set voor alt
• Levertijd: duurt enkele weken, bestellen via e-mail, moeilijk communiceren
• Contact: http://www.herouard-benard.com/rc/tampon-saxophone/

Claripad

• Prijs: 40mm metaal - set alt
• Contact: https://www.claripad.de/ 

Chedeville

• Prijs: 40mm metaal - set alt
• Contact: https://chedeville-lelandais.com/product-category/saxophone/1tampons-pour-saxophone-soupleter

Ferrees

• Prijs: 40mm metaal $4,92 - set alt $56,65 
• Contact: https://www.ferreestoolsinc.com/search?q=pad+saxophone

Good Luck

• Redelijke kwaliteit polsters
• Leer wat grof
• Karton is vrij dik waardoor polster stug en vermoedelijk gevoelig voor vocht
• Prijs: 40mm metaal - set alt $11
• Levertijd: 4- 8 weken, bestellen via webshop of Alibaba, alleen in grote aantallen
• Contact: http://www.musicalpads.com/ 

Instrument Clinic USA

• Prijs: 40mm metaal $1.99 - Set alt $ 30.00
• Contact: http://instrumentclinicusa.com

• Redelijke kwaliteit
• Hard
• Niet duurzaam
• Levertijd
• Prijs: 40mm metaal - $3,08 set alt $ 53,80
• Contact: https://musicmedic.com/

Pisoni

• Goede en constante kwaliteit polsters
• Leer 
• Prijs: 40mm metaal € 4.77- set alt € 96,99
• Levertijd: 1 week, bestellen via webshop, kan per stuk.

Prestini

• Prijs: 40mm metaal - $2,60  set alt $40
• contact: https://zauberfloete-mannheim.de/index.php?main_page=product_info&products_id=239
• Contact: 

Rigotti

• Contact: https://www.rigotti.fr

Valentino 

• Prijs: 40mm metaal  3 euro - set alt ca. 48 euro (50 CHF)
• contact: http://www.jlsmitheurope.eu/

ZH melody

• Mooie kwaliteit polsters, maar kwaliteit niet constant
• leer soms te dun
• Karton is dik waardoor polster stug en vermoedelijk gevoelig voor vocht
• Prijs: 40mm metaal  $0,58 - set alt $11,00
• Levertijd: 8 tot 13 weken, bestellen via webshop kan per stuk, geen bevestiging bij bestelling, geen reactie op vragen.
• contact: http://www.zhmelody.com/prod.aspx#Saxophone%20Pads

A.2 Natuurkundeles: veren en momenten

Om de werking van veren te begrijpen is het goed om de natuurkundelessen van vroeger even terug te halen. Hoe zat het ook al weer?

A.2.1 Momenten

M = F  x r

Moment is gelijk aan kracht x arm

Als je een staaf hebt met een draaipunt op 1/3e van de rechterzijkant zoals hierboven, dan deel je het op in een stuk met lengte A en lengte 2A. Als je dat korte stuk omlaag drukt met kracht F, dan wordt het andere eind omhoog gedruk met de halve kracht. Omdat kracht x arm = F * A = F/2 * 2*A.

Wat betekent dat voor de saxofoon?

• Bij kleppen met lange armen goed letten op behoud van de juiste veerkracht. 
  
• Bijvoorbeeld de hoge F-klep, soms de Bes klep, maar vooral de C-klep op oudere saxofoons.
• Als bij dergelijke kleppen het toongat moet worden dichtgeduwd door een naald- of bladveer, dan verliest de veer veel kracht door die verhouding in momenten. 

Bij de F-klep is de verhouding tussen de arm met de veer en de arm met de klep bijvoorbeeld 1:3. Dus dan blijft van de kracht van de bladveer maar 1/3e over. Soms nog wel minder.

Bijvoorbeeld de C-klep. Die is normaal geopend en wordt open gehouden door een naaldveer. De as door de post en de klep, dat is het draaipunt en het centrale punt voor de bepaling van de momenten. Nu heeft de naaldveer een korte arm; naar schatting 7 mm.  En bij deze heb je afhankelijk van het type sax snel 50mm arm tot het tipje van het toongat. Dat betekent dus dat van de kracht van de naaldveer maar 7/50 over. Als de kracht te klein is gaat de klep te traag open.

Het betekent dus dat je alle aandacht moet geven aan voldoende kracht op de naaldveer.

A.2.2 Vervorming van metaal

Veren zijn van staal, of roestvrij staal en soms van brons. Van staal zijn er rekdiagrammen gemaakt waarin is weergegeven hoe goed het materiaal bestand is tegen vervorming. Het is wel goed die te begrijpen. Want het is bepalend voor wat er gebeurt als je een veer aanpast om bijvoorbeeld de respons van een klep aan te passen.

De grafiek geeft de verandering, de rek aan als functie van de spanning of kracht.
* in het eerste deel is de relatie lineair. Dat betekent dat hoe groter je de veer doorbuigt des te groter wordt de kracht op de veer. De veer vervormd nog niet blijvend. Als je de kracht weghaalt komt de veer in de oorspronkelijke positie terug.
* als je voorbij de top in de grafiek buigt, dan vervormd met materiaal blijvend. Dat doe je bijvoorbeeld om een veer van vormt te veranderen. De mate waarin dat kan is wel beperkt. De grafieken houden aan de rechterkant op. Bij te grote vervorming breekt het materiaal.

* Voor een sterke veer wil je een steile diagram. Er is dan veel kracht nodig voor weinig verandering. In de grafiek is te zien dat koper weinig veerkracht heeft maar wel erg goed tegen vervorming bestand is.

* in olie gehard staal en veredeld staal (rvs) hebben de steilste grafieken en zijn dus het beste geschikt voor een stevige veer.

A2.2.1 Veerkracht evenredig met doorsnede

De wetenschappelijke term die bepalend is voor de verhouding tussen kracht op een veer en de doorbuiging is de E = Elasticiteitsmodulus [N/mm² of MPa].

In de tabel hiernaast wat getallen van metalen: 

Wat belangrijk is om te weten:

• de oppervlak van de doorsnede is bepalend
  • Hoe dikker hoe sterker. Een naaldveer die 10% dikker is heeft 1,1*1,1 => 20% grotere doorsnede dus sterkere veerkracht. Dus kies niet snel een te dunne veer.
  • Materiaal met de hoogste elasticiteitsmodulus is het beste. Dus gehard staal (blauw staal) is het beste.

A2.2.2 Oxidatie

Oxidatie van veren kan zorgen voor extra wrijving of afbreken. Roestvrij staal is dan een goede optie. Maar blauwstalen veren zijn eigenlijk interessanter omdat die net even sterker zijn. 

Het blauw worden van het staal ontstaat in de gloeioven, waar waterdamp van ongeveer 400 °C wordt ingebracht. Dat zorgt voor een oppervlakte-oxidatie van de plaat. Een fijne blauwgrijze ijzeroxide laag bedekt het oppervlak van het staal. Deze oxidelaag vormt een bescherming tegen roest, maar maakt het metaal niet roestvrij. Daarom kun je blauwstaal het beste invetten met olie, dat is ook nog eens beter voor de beweging van de veer. De blauwe laag is poreus en absorbeert olie.

A.3 De klep

Bij de meeste saxofoons zijn de toongaten te groot om met je vingers af te sluiten zoals bij blokfluiten en klarinetten gebeurt. Daarom worden er kleppen gebruikt. De kleppen zijn meestal metalen cups waarin een met leer omkleed vilten polster is geplaatst. Het flexibele leer zorgt voor een goede luchtdichte sluiting van het toongat.

 In figuur hierboven is een toongat te zien met een klep in geopende en gesloten oestand.

In gesloten toestand moet het toongat luchtdicht afgesloten worden door de polster in de klep. Daarvoor moet de constructie aan verschillende eisen voldoen:

• Het toongat, de cup en de polster zijn perfect vlak
• De cup en de polster van de klep zijn in gesloten toestand parallel met het toongat
• Het polster is flexibel
• Het polster wordt met voldoende kracht op het toongat gedrukt

In het ontwerp van de saxofoon is ervoor gezorgd dat een polster van de juiste dikte en de juiste wijze van monteren perfect aansluit op de toongatrand.

A.3.1 Soorten kleppen

De kleppen zijn in te delen in twee hoofdgroepen:

• Normaal geopend
• Normaal gesloten

A.3.1.1 Normaal geopende kleppen

De normaal geopende kleppen sluiten door een actie van de speler (de licht gekleurde kleppen in de onderstaande figuren).

Kleppen in deze categorie zijn:

De hele rechterhand:

• De D, E, F en Fis klep

Van de rechterpink is de C -toets standaard geopend.
Van de linkerhand zijn alle toetsen ook standaard geopend:
Van de linkerpink sectie zijn de B en Bes standaard geopend. 

De normaal geopende kleppen sluiten dus op basis van spierkracht. Dat heeft voordelen, je hebt er als speler dan min of meer controle over. De kleppen openen normaal gesproken door middel van veerkracht. Iedere klep is voorzien van een kleine veer. De veerkracht moet zo zijn ingesteld dat de klep na loslaten snel genoeg opent. Maar er zijn nog wel wat voorwaarden om dat voor elkaar te krijgen; het draaimechanisme moet zo wrijvingsloos mogelijk zijn en de polster moet gemakkelijk loslaten van de toonrand (niet plakken). Maar daarover later meer.

A.3.1.2 Normaal gesloten kleppen

Naast de basiskleppen van de linker en rechthand die standaard geopend zijn, is er een aantal kleppen normaal gesloten (de donker gekleurde kleppen in de onderstaande figuren)

In de meeste gevallen zijn dat additionele kleppen die extra functies bieden:

• De Cis-klep en Dis klep
• De Fis triller
• De Bes en C triller
• De linker palm toetsen
• De hoge E toets
• De hoge F# toets

De normaal gesloten kleppen worden gesloten gehouden door veerkracht. Het goede sluiten is dus afhankelijk van een goede instelling van die kracht. 

De meeste van deze kleppen open door spierkracht. De snelheid van openen is dan onder controle van de speler.

Uitzondering hierop zijn de Gis klep en de tweede registerklep.

Deze klep worden zowel gesloten als geopend door veerkracht.

• Bij de G# toets komt het er in grote lijnen op neer dat de ene veer de klep kan openen als de kracht van de tweede veer die sterker is dan de eerste veer en de klep dicht drukt wordt opgeheven door de G# toets te bedienen. Het hele mechanisme van de G# klep en de tweede registerklep komt later nog aan de orde.

De voet

In de figuur hierboven is de voet te zien. De voet zorgt ervoor dat als de klep opent dat ophoudt zodra de voet van de klep de body van de saxofoon raakt.

Als dit goed is afgesteld is de klepopening daarbij precies goed voor de juiste helderheid en intonatie van het instrument. De klepopening is aan te passen door de dikte van de kurk onder de voet te varieren. Hoe dikker de kurk des te kleiner de klepopening. De kurk heeft ook nog een andere functie: dempen van contactgeluiden. Zonder kurk zou bij het openen van de klep een tik van metaal op metaal te horen zijn. Door kurk en soms ook vilt onder de voet wordt dat voorkomen.

 De naaldveer

De klep in de figuur hierboven is van het type normaal geopend. De klep is voorzien van een toets. Door kracht op de toets sluit de klep. Onder de klep is de naaldveer te zien, die in de post zit geklemd. De naaldveer is zo gespannen dat hij in rusttoestand deze klep open duwt. Als de klep wordt gesloten spant de veer aan waardoor zodra de klep wordt losgelaten de klep weer opent. 

De kracht waarmee de veer de klep opent is belangrijk.

• Als de veer te zwak is, dan opent de klep te traag, of zelfs helemaal niet als de polster plakt.
• Als de veer te sterk is, is het spelen te zwaar en loop je het risico dat bij te weinig druk van de vinger de klep niet sluit.

De kracht is belangrijk. Sommige kleppen sluiten doordat een veer ze dichtdrukt. Dan moet het toongat ook gesloten blijven als er stevig wordt geblazen op het instrument. Dat zorgt voor enige druk van binnenuit, de druk om de klep te sluiten moet in ieder geval groter zijn dan de druk van binnenuit, anders wordt de klep opengeblazen.

Om de werking van veren te begrijpen is het wel interessant om een stukje over veerkracht te lezen.

Sectie A. De saxofoon

A.1 Inleiding

Om een saxofoon te repareren moet je begrijpen wat je moet doen, maar ook waar het op aankomt, wanneer iets nauw luistert en wanneer niet. Daarom is het goed te beginnen met informatie over het instrument zelf. Er is wel erg veel te vertellen. Ik heb maar eens een mindmap gemaakt om dat te ordenen:

Dat lijkt op het eerste gezicht aardig compleet. Maar een belangrijke rode draai die hier dwars door loopt is de historie van het instrument. Het instrument is vanaf allerlei voorlopers die bestonden voordat Adolphe Sax zijn uitvinding deed geevolueerd tot wat we nu hebben. Goed om ook daar iets over te vertellen. 

Inleiding

Doel van dit reparatiehandboek is allerlei informatie te verzamelen en te ordenen die van pas komt bij het vak repareren van blaasinsrtrumenten.

De kennis valt in te delen in de volgende secties:

1. begrip van het instrument
2. reparatie methodiek
3. materiaalkennis

Iedere sectie begint met algemene kennis en gaat als ik er aan toe kom steeds een slag dieper. Het handboek is denk ik nooit af ;-).

Bronnen van dit handboek zijn met name:

• [1] The complete woodwind repair manual, Reg Thorpe
• [2] Music Medic op o.a. Youtube: https://www.youtube.com/user/MusicMediccom 
• [3] A quide to repairing Woodwinds, Ronald Raska, Roncorp, 1987.
• [4] Band Instrument Repairing Manual, Erick D. Brand, 1993
• [5] Alle filmpjes van Matt Stohrer op Youtube: https://www.youtube.com/user/abadcliche
• [6] Kennis gedeeld in de facebook groep van Paul Heimann: https://www.facebook.com/groups/bandrepair/ 
• [7] Diverse collega's die kennis en ervaring deelden.

Reparatiehandboek

De belangrijkste reden om blaasinstrumenten te repareren is voor mij nieuwsgierigheid. Om een of andere reden wil ik het instrument in alle opzichten begrijpen.
Daarom ben ik al jaren bezig met informatie over het instrument en het reparatievak te ontdekken en te leren van het zelf doen.